تغذيه انحصاري با شيرمادر در 6 ماه اول زندگي براي رشد و تكامل از اهميت ويژه اي برخوردار است. در اين زمان تغذيه شيرخوار منحصراً با شيرمادر بوده و كودك نيازي به استفاده از هيچگونه ماده غذايي و حتي آب ندارد و تنها شير مادر، آغوش مادر، استفاده از آفتاب، قطره A ، D وواكسيناسيون از ضروريات و تأمين كننده كليه نيازهاي غذايي، جسمي، رواني و عاطفي است.

از سن 6 ماهگي به بعد شيرخوار علاوه بر شير مادر به غذاهاي سالم، مناسب، كم حجم و پر انرژي نياز دارد. اين غذاها در شروع غلظتي كمي بيشتر از شير مادر داشته و به تدريج بر مقدار، غلظت و تنوع آن افزوده مي شود تا شير خوار بتواند با طعم، مزه و قوام غذاها آشنا شده و عادت جويدن در او تقويت گردد. همچنين نحوه استفاده از وسايل لازم براي غذا خوردن نيز فرا گرفته شود تا كم كم بعد از يكسالگي بتواند از غذاهاي سفره خانوادگي بر اساس رشد و تكامل خود استفاده نمايد. از 6 تا 21 ماهگي هنوز غذاي اصلي شيرخوار شير مادر است و غذاي كمكي همراه با شير مادر براي آماده سازي و تكامل رواني، اجتماعي وي نقش بسزايي دارد. بنابراين استفاده از يك الگوي صحيح براي غذاها و ايجاد عادت

غذايي مناسب بسيار ضروري و قابل توجه است.

پايان 6 ماهگي بهترين زمان براي شروع غذاي كمكي است زيرا:

 -شير مادر بعد از 6 ماهگي، به تنهايي قادر به رفع نيازهاي غذايي كودك نيست چون در اين سن وزن شيرخوار بيش از 2 برابر وزن تولد مي شود.

 -ذخيره آهن بدن شيرخوار كه در سه ماهه سوم حاملگي مادر ذخيره كرده بود در حوالي 6ماهگي به حداقل مي رسد.

- دستگاه گوارش شيرخوار در حوالي 6 ماهگي براي پذيرش غذاي نيمه جامد آمادگي لازم را پيدا مي كند.

 -تكامل تغذيه اي بخشي از تكامل عمومي بدن است. در اين سن دندان درآوردن، از بين رفتن رفلكس بيرون راندن غذا )تف كردن ياExtrusion Reflex (همراه با قدرت نشستن و گردن گرفتن، حركات هدفدار دست و انگشتان كه همه در نيمه دوم سال اول پديد مي آيد،شيرخواررا جهت پذيرش غذاي كمكي آماده مي كند.

خطرات زود شروع كردن غذای كمكي:

اگر غذاي كمكي زودتر از موقع شروع شود وقايع نامطلوبي مي تواند سلامتي شيرخوار را به خطر بياندازد از جمله:

-احتمال ابتلا شيرخوار به اسهال زياد مي شود زيرا دستگاه گوارش شيرخوار هنوز كاملاً تكامل نيافته است، به علاوه ممكن است ماده غذايي تهيه شده نيز آلوده يا در تهيه و نگهداري آن دقت كافي نشده باشد.

 -چون گنجايش معده شيرخوار كم است. غذاي كمكي ممكن است جايگزين يك وعده شير مادر شود لذا شيرخوار رغبت به مكيدن پستان مادر نداشته در نتيجه، هم شير كمتري ترشح مي شود و هم بدليل كمبود انرژي و مواد غذايي دريافتي در مقايسه با شير مادر،شيرخوار انرژي كمتري به دست مي آورد. اين خود باعث ايجاد سوءتغذيه و عدم رشد كافي او خواهد شد.

 -احتمال بروز آلرژي )حساسيت( بيشتر مي شود.

خطرات دير شروع كردن غذاي كمكي:

اگر غذاي كمكي ديرتر از پايان 6 ماهگي شروع شود به دليل اينكه معمولاً شير مادر به تنهايي قادر به

تأمين نيازهاي تغذيه اي كودك از پايان 6 ماهگي به بعد نيست امكان كندي يا توقف رشد كودك

وجود دارد. دير شروع كردن غذاي كمكي باعث مي شود كه از يك طرف شيرخوار عمل جويدن را

ياد نگيرد و از طرف ديگر آشنا شدن شيرخوار به مزه و طعم انواع غذاها به تأخير افتد. اكثر شيرخواراني كه در پايان 6 ماهگي با غذاي كمكي آشنا نشده و فقط تا مدت طولاني از شيرمادر استفاده كرده اند تمايلي به استفاده از غذاهاي جامد ندارند و همين امر ممكن است سبب بروز سوءتغذيه و افت رشد آنها شود

خصوصيات غذاي كمكي مناسب:

 -1 با حجم كم داراي انرژي بيشتري باشد.

 -2 نرم بوده و هضم آن آسان باشد.

 -3 قابل تهيه و در دسترس خانواده،ارزان و مناسب عادات غذايي خانواده باشد.

 -4 تازه، پاكيزه و بهداشتي تهيه شود. كاملاًًٌ پخته و بعد از خنك شدن مصرف شود، بقيه غذا در ظرف سرپوشيده و در جاي خنك نگهداري شود.

 -5 امكان استفاده از آن در حجم كم و به دفعات وجود داشته باشد.

نكات اساسي در تهيه و نگهداري غذاي كمكي

 -قبل از تهيه غذا بايد دستها كاملاً با آب و صابون شسته شود

 -هنگام غذا دادن به شيرخوار بايد دستهاي او نيز با آب و صابون شسته شود.

-غذاي كمكي بايد به مقدار لازم براي هر روز تهيه شود.

-غذاي كمكي اضافي با پوشش مناسب و در ظرف تميز در جاي خنك نگهداري شود.

 -نگهداري غذاي كمكي اضافي در يخچال حداكثر تا 14 ساعت اشكال ندارد.

 -براي نگهداري غذاي كمكي به مدت طولاني، آنرا در ظرف بزرگتري نگهداري كنيد و فقط به اندازه يك وعده از آن را برداشته، گرم نموده و به شيرخوار دهيد.

يك قانون كلي در تغذيه تكميلي آن است كه حتماً از موادي استفاده شود كه بعدها در سفره خانواده وجود دارد.

توصيه مي شود اصول زير در تغذيه تكميلي رعايت شود:

-1 بعد از تغذيه شيرخوار با شيرمادر، غذاي كمكي به او داده شود و هرگز قبل يا در فواصل تغذيه با شير مادر از غذاي كمكي استفاده نشود.

-2از يك نوع ماده غذايي ساده شروع شود و كم كم به مخلوطي از چند نوع افزايش يابد.

-3 از يك قاشق مرباخوري شروع و به تدريج بر مقدار آن اضافه شود. )به استثناء زرده تخم مرغ، كه به اندازه يك نخود شروع مي شود(.

-4 مواد غذايي چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار بايد به تدريج به غذاي شيرخوار اضافه شود.

-5 بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف 5- 7 روز فاصله باشد تا شيرخواراول به يك غذا عادت كند بعد غذاي جديدي به او داده  شود اين كار باعث مي شود كه اگر ناسازگاري به يك ماده غذايي وجود داشته باشد شناخته شود و از طرف ديگر دستگاه گوارش شيرخوار فرصت مي يابد كه به مواد غذايي عادت كند.

-6 در شروع، غذاها بايد نسبتاً رقيق و غلظت آنها كمي بيشتر از شيرمادر باشد و به تدريج بر غلظت آنها اضافه شود اينكار به يادگرفتن عمل جويدن كمك مي كند.

 -7 تنوع درغذاي كمكي رعايت شود.

نحوه شروع و ادامه غذاي كمكي

غذاي كمكي در پايان 6 ماهگي ) 281 روزگي( شروع مي شود. همزمان با شروع غذاي كمكي، شيرمادر همچنان مكرر و بر حسب ميل و تقاضاي شيرخوار، ادامه داشته و حتي دفعات تغذيه با شير مادر افزايش مي يابد.

توجه

1 با شروع غذاي كمكي، دادن آب جوشيده خنك شده به دفعات و حجم مورد علاقه شيرخوار، لازم است.

-2 علاوه بر قطره ويتامين، دادن قطره آهن به ميزان 11 قطره در روز ضروري است.

-3 بعد از دادن قطره آهن به شيرخوار بايد به او آب داده و دندانها تميز شود تا از سياه شدن دندان ها جلوگيري شود.

4-تا يكسالگي استفاده از كيوي، انواع توت، خربزه، آلبالو و گيلاس به علت ايجاد حساسيت در شيرخوار، توصيه نمي شود.

مواد غذايي كه ممكن است در شيرخوار زير يكسال ايجاد حساسيت كنند

- شير گاو )در تهيه فرني اشكالي ندارد زيرا جوشاندن شير مقدار مواد آلرژن موجود در شير را كمتر مي كند(.

- سفيده تخم مرغ

- انواع توت، كيوي، آلبالو،گيلاس و خربزه

- بادام زميني

 - مواد غذايي كه در دوره شيرخواري مجاز نيست و ممكن است باعث خفگي شير خوار شود:

- دانه كشمكش

- دانه انگوار

- ذرت

- تكه هاي سوسيس

- آجيل

- تكه هاي سفت و خام سبزي ها مثل هويج و ...

- تكه هاي گوشت

 مواد غذايي كه ممكن است مشكلات ديگری ايجاد نمايند:

- قهوه/ بيقراري مي دهد

- چاي پررنگ/ بيقراري مي دهد

- عسل/ باعث مسموميت مي شود )بوتوليسم(

به طور كلي تا يكسالگي: عسل، شير پاستوريزه،پنير،سفيده تخم مرغ، شكلات، ميگو،فلفل و ادويه جات، ترشي ها، نمك، نوشابه هاي رنگي و گازدار، از حبوبات لپه و نخود، از گروه سبزي ها اسفناج و كلم توصيه نمي شود.

ارجحيت غذاي كمكي خانگي و مقايسه آن با غذاي كمكي تجارتي

غذاي كمكي خانگي كه در خانه تهيه مي شود بر آنچه كه به صورت تجارتي و در قوطي هاي آماده در دسترس خانواده ها قرار مي گيرد ارجحيت دارد زيرا اگر چه غذاهاي كمكي تجارتي تا زماني كه در قوطي باز نشده است تميز و بهداشتي هستند،تهيه كردنشان آسان است،بيشتر بچه ها طعم آنرا دوست دارند، بعضي انواع آنها نيز مخلوط بسيار خوبي از مواد مغذي هستند ولي مضراتي نيز دارند كه به آنها اشاره مي شود:

 - خيلي گران هستند و در مقايسه با هزينه غذاي كمكي كه در خانه تهيه مي شود قابل مقايسه نيستند.

 - ممكن است در آب سرد نجوشيده حل شوند لذا در مناطقي كه آب آلوده است احتمال بيماري زيادتر خواهد شد.

 - اكثر اوقات براي نگهداري آنها در قوطي، موادي اضافه مي كنند كه براي شيرخوار مناسب نبوده و احتمال بيماري وجود دارد.

 - طعم آن با طعم غذاي خانواده متفاوت است و در سفره هيچ خانواده اي غذاي كمكي تجارتي ديده نمي شود.

 - ممكن است از تاريخ مصرف آن گذشته باشد.

 - نحوه نگهداري آنها در كشتي، گمرك، انبارها و مغازه ها نامعلوم است.

نرم افزار رژیم درمانی هایپر دایت